Moedige keuzes

Overweging op de 20e zondag door het jaar (jaar C)

Lezingen: Jeremia 38,4-6.8-10; Lucas 12,49-53

Er zijn mensen die met een enorme bezieling kunnen praten over een boek dat ze hebben gelezen of over een film die ze hebben gezien. Er zijn ook mensen die met groot enthousiasme kunnen spreken over hun vrijwilligerswerk voor de scouting. Of over de rondleidingen die ze geven in een mooi natuurgebied. Er zijn ook mensen die zich met een sterke drive inzetten voor asielzoekers of voor het behoud van bijvoorbeeld de Waddenzee. En eigenlijk heeft ieder van mens wel een bepaalde gedrevenheid. Bepaalde aspecten in het leven zij voor haar of hem van grote betekenis.

Afbeelding: publicdomainpictures.net

De lezingen van vandaag laten zien, hoe mensen gedreven worden in hun verlangen naar rechtvaardigheid. Maar het betekent vaak, dat je je nek moet uitsteken. Het maakt je kwetsbaar. Je kunt het mikpunt worden van spot of hoon. Of je krijgt te maken met laster of fysieke bedreiging.

Subversief

Ook de profeet Jeremia heeft daarmee te maken. Jeremia leeft in een turbulente tijd. Rond 586 voor Christus wordt Jeruzalem ingenomen door de Babyloniërs. Een groot deel van de politieke en economische elite wordt gedeporteerd. Jeremia verwijt koning Sedekia, dat hij zich niet bekommert om het woord van God. Jeremia zou daarmee het moreel van de strijdbare mannen ondermijnen. Op zo'n subversieve instelling zitten de machthebbers niet te wachten. Gevolg: Jeremia wordt in een put gezet, met een zekere dood in het vooruitzicht. Hij mag van geluk spreken, dat er nog één rechtvaardige is die de koning op andere gedachten weet te brengen. Ebed-Melech neemt het op voor Jeremia.

Nalatigheid

Opinie

In de klassieke kerkelijke opvatting wordt de acedia (ἀκηδία ) gezien als een van de zeven hoofdzonden. Het is de aanduiding voor nalatigheid, verwaarlozing, gemakzucht of traagheid. Wie zich erdoor laat leiden, kiest voor het gemak van de middelmaat. De steeds grotere waardering voor het populisme beschouw ik als een knieval voor deze middelmaat. De meeste leiders van het populisme zien zichzelf als mensen die hun nek uitsteken: 'Ik zeg tenminste, wat anderen niet durven.' Maar als het maaiveld lager en lager komt te liggen, dan is het niet moeilijk om daar bovenuit te komen. Moedig is niet om in spitse oneliners te formuleren, wat het gros van de mensen als overtuiging meent te moeten debiteren. Moedig is het om de eenzame positie te kiezen in de marge, een positie die wars is van middelmatigheid en van het volgen van de mainstream.

Het geluk van de eenzaamheid, een essay van Connie Palmen (opgenomen in de bundel Het drama van de afhankelijkheid [Amsterdam 2017]), is 'bedoeld als verzet tegen een toenemend populisme en de heersende tirannie van de middelmaat, tegen de ophemeling van het populaire, gewone en zogeheten echte, tegen de dictatuur van de comsumentenmarkt, tegen de vulgaire minachting van het uitzonderlijke. … Populisme verpulvert het persoonlijke, is a-historisch en maakt gemeenzaam door het aanwakkeren van vijandschap tegenover het gemeenschappelijke.'(p. 267v)

Ook in onze geloofsgemeenschappen worstelen voorgangers en anderen met het gegeven, dat leden van die gemeenschap meegaan in de zuigkracht van het populisme. Het is niet eenvoudig om daarover in respect en openheid een dialoog te voeren op basis van gelijkwaardigheid. Emoties vormen in deze discussie vaak een krachtiger instrument dan argumenten. Het vraagt moed om desondanks het gesprek aan te gaan. Het hart echter van de evangelische boodschap is erop gericht om mensen niet uit- maar in te sluiten. Dat is niet altijd vanzelfsprekend, laat staan gemakkelijk. Wie deze weg kiest, loopt de kans weggehoond of afgebrand te worden. Maar wie het gesprek uit de weg gaat, moet beseffen dat hij zich bezondigt aan de acedia.

Eerder verschenen in de Nieuwsbrief van de Vereniging voor Pastoraal Werkenden Breda, september 2017

Een zachte bries

Overweging op de 19e zondag door het jaar (jaar A)

Lezingen: 1 Koningen 19,9a.11-13a; Matteüs 14,22-33

Als je hier in Zeeland op de fiets zit, dan heb je eigenlijk altijd wel met de wind te maken. Soms heb je de wind mee, en net zo vaak ook weer tegen. Het kan gebeuren, dat de wind een aangename verkoeling brengt. Maar het gebeurt ook, dat de wind een verwoestende kracht laat zien. Het is een wonderlijk fenomeen, die wind. Ook al kun je hem niet zien, hij heeft altijd wel een bepaald uitwerking op onze wereld – ten goede of ten kwade.

De wind speelt in de lezingen van vandaag een vooraanstaande rol. Laten we eens kijken naar de situatie, waarin de profeet Elia zich bevindt. Hij heeft, voorafgaand aan de passage die we vandaag hoorden, stoere taal gebruikt en vernietigende tekens gesteld om de profeten van de god Baäl af te troeven. Er is immers maar één God, en dat is Jahweh. En toch is er hevige twijfel in Elia. Die ene God, is die nou echt wel zo prominent aanwezig in de wereld van de mensen, dat hij het kan opnemen tegen Baäl, de god van oorlog, van vruchtbaarheid en ontucht? Voor Elia hoeft het allemaal niet meer. Het is toch zinloos, denkt hij.

Volg je droom

Filmrecensie van Million Dollar Baby (2004)

Regie: Clint Eastwoord

Een verhaal van verliezers. Weliswaar mooi in beeld gebracht en zorgvuldig gecomponeerd, maar toch: alleen maar verliezers. Dat is de indruk die op het eerste gezicht blijft hangen aan het einde van de film.

Sportschoolhouder Frankie Dunn (Clint Eastwood) heeft het contact met zijn dochter verloren; hij verliest ook zijn beste bokser aan een andere manager en tenslotte verliest hij Maggie, die hij tegen wil en dank tot de wereldtop van het vrouwenboksen heeft gebracht. Scrap (prachtige rol van Morgan Freeman, die ook de rol van verteller heeft), voormalig bokser en nu klusjesman in de sportschool, heeft tijdens zijn laatste gevecht, het 109e, zijn rechteroog verloren, en ook de illusie om zijn carrière te beëindigen met een gewonnen wedstrijd. Verliezer is ook Maggie (Hillary Schwank), die weliswaar triomfen viert in het vrouwenboksen, maar uiteindelijk haar mobiliteit en haar onafhankelijkheid verliest nadat ze door haar tegenstandster (buiten de reguliere rondetijd) tegen het canvas wordt geslagen. Ze valt ongelukkig en loopt een hoge dwarslaesie op.

Een krachtig kompas

Beschouwing

De kaarten zijn geschud, maar het spel moet nog gespeeld worden. Nu de verkiezingsuitslag is vastgesteld zullen de volksvertegenwoordigers de wijsheid moeten opbrengen om ons land een – wat mij betreft humane – richting naar de toekomst te wijzen. Geen enkele partij is in staat om dit op eigen houtje te doen. Er zullen dus overeenkomsten gevonden moeten worden, die werkbaar zijn. Dat vraagt wederzijds vertrouwen.

De door velen gevreesde overwinning van de Twitteraar-vanaf-de-zijlijn is weliswaar geen eclatant succes geworden, hij is er wel in geslaagd om de politiek een stevige afbuiging naar rechts te laten maken. En als je het politieke spectrum van links tot rechts mag typeren van sociaal en solidair tot zelfredzaam en eigen broek ophouden, dan zou bij de formatiebesprekingen de angst wel eens een grotere rol kunnen gaan spelen dan gewenst, alle verkiezingsretoriek van 'optimisme' en 'realisme' ten spijt.

Schuld en vergeving

Filmrecensie van Get Low (2009)

Regie: Aaron Schneider

Amerika in de jaren dertig van de vorige eeuw. Cale County, een kleine stad in Tennessee. Een oude zonderling die zich al veertig jaar afzijdig houdt van de gemeenschap. Er gaan allerlei wilde verhalen over deze Felix Bush. Hij zou een moord op zijn geweten hebben, maar niemand weet er het fijne van.

Bush – een glansrol van Robert Duvall – realiseert zich dat zijn tijd gekomen is ('Time for me to get low'). Hij wil nu alle ware of verzonnen verhalen die over hem verteld worden te horen krijgen. Daarom organiseert hij zijn eigen begrafenisfeest. Om er zeker van te zijn dat alle dorpelingen het feest zullen bijwonen laat hij een loterij uitschrijven door de plaatselijke begrafenisondernemer Frank Quinn (overtuigend gespeeld door Bill Murray). De winnaar van de loterij erft na de dood van Bush diens huis en grond ter grootte van ongeveer 120 hectare.

Onverwerkt verleden

Quinn, een gladde zakenman die zich – liefst heimelijk – tegoed doet aan de alcohol, neemt de opdracht graag aan. Financieel gaan zijn zaken niet goed. Zijn assistent Buddy Robinson (Lucas Black), een integere man die de zorg heeft voor vrouw en baby, moet de vervelende klusjes opknappen. Hij vraagt zich af, of het wel zo'n goed idee is een begrafenisfeest te houden, maar laat zich uiteindelijk overtuigen.

Moedige keuzes

Overweging op de 20e zondag door het jaar (jaar C)

Lezingen: Jeremia 38,4-6.8-10; Lucas 12,49-53

Als iemand de drang ervaart om klokkenluider te worden, dan bedenkt hij zich wel twee keer. Het aan de kaak stellen van misstanden – in het bedrijf, op school, in de kerk of binnen de familie – wordt meestal niet in dank afgenomen. De Nederlandse overheid heeft een speciale klokkenluidersregeling in het leven geroepen om ambtenaren, die het pertinente gebrek aan integriteit van collega of leidinggevende aan het licht brengen, te beschermen. Wikileaks-oprichter Julian Assange wordt niet – net zoals Jeremia – in een put gedumpt, maar al lange tijd is zijn bewegingsvrijheid uiterst beperkt. Ook de situatie in Turkije maakt duidelijk, dat iedere vorm van verzet tegen de huidige machthebbers rigoureus en massaal de kop wordt ingedrukt.

Subversief

En toch zijn er mensen, die het niet kunnen aanzien dat bepaalde zaken onder de pet worden gehouden. Jeremia is er zo een. Hij leeft in een turbulente tijd. Rond 586 voor Christus wordt Jeruzalem ingenomen door de Babyloniërs. Een groot deel van de politieke en economische elite wordt gedeporteerd. Jeremia verwijt koning Sedekia, dat hij zich te weinig gelegen laat liggen aan het woord van God. Jeremia zou daarmee het moreel van de strijdbare mannen ondermijnen. Op zo'n subversieve instelling zitten de machthebbers niet te wachten. Gevolg: Jeremia wordt in een put gezet, met een wisse dood in het vooruitzicht. Hij mag van geluk spreken, dat er nog één rechtvaardige is die de koning op andere gedachten weet te brengen. Ebed-Melech neemt het op voor Jeremia.

De hemel open

Overweging op de 7e zondag van Pasen (jaar C)

Lezingen: Handelingen 7, 55-60; Johannes 17, 20-26

Je hoort wel eens verhalen van mensen, die onder ogen moeten zien dat hun einde nabij is. Als ze nog helder van geest zijn, dan kunnen ze hun wensen kenbaar maken over de wijze waarop de uitvaart geregeld moet worden. Voor wie achterblijft kan dat een goede houvast zijn bij het treffen van de nodige regelingen. En zelfs niet alleen een houvast, maar ook een zekere troost omdat je dan weet, dat je – bij alle verdriet om het afscheid – de wensen van de dierbare kunt respecteren. 'Dit is het laatste wat we voor hem/haar kunnen doen,' zeggen de nabestaanden vaak.

Verbonden

Het gebed van Jezus, dat we hoorden in het evangelie, spreekt hij uit op de laatste avond waarop hij met zijn vrienden bijeen is. Het gebed ademt duidelijk de sfeer van een vurige laatste wens, die Jezus hier uitspreekt. De bede om eenheid mogen we verstaan als het verlangen en de hoop van Jezus, dat de leerlingen met hem verbonden zullen blijven. Eenheid en verbondenheid zijn hier eigenlijk synoniem. Ook de keren dat Jezus spreekt over 'in u, in mij, in hen, in ons' zijn uitingen van de hoop op blijvende verbondenheid.

Aan de angst voorbij

Beschouwing

De toestroom van vluchtelingen in ons land geeft aanleiding tot verschillende, soms heftige en tegengestelde reacties. Dat varieert van berichten over een Emotioneel afscheid vluchtelingen bij vertrek uit crisisopvang Middelburg tot Brabantse gemeenten kijken weg voor vluchtelingenprobleem. De problematiek omtrent de opvang van vluchtelingen is complex. Een eenvoudige benadering is er niet. Want de grote toestroom en de pogingen om een humane opvang te realiseren hebben grote maatschappelijke gevolgen. De verschillen van inzicht lopen dwars door de samenleving, ze verdelen op bepaalde momenten ook beroepsgroepen of families, ze zorgen voor spanningen die niet altijd goed te hanteren zijn. Zelfs binnen de kerken is er niet altijd eensgezindheid.

De waarschuwende geluiden van mensen die zich afvragen of de opvang van vluchtelingen niet ten koste gaat van hun vooruitzichten op een volwaardige uitkering, op een goede huurwoning, op werk en inkomen, dienen uiterst serieus genomen te worden. De bezuinigingen van de laatste jaren hebben hun tol al geëist. Ook de signalen van mensen die bang zijn dat de komst van vluchtelingen nadelig zou zijn voor de eigen Nederlandse identiteit moeten niet zomaar genegeerd worden. De groeiende populariteit van de PVV is een ernstig teken aan de wand, dat niet straffeloos ontkend kan worden.

Gemeenschappelijk

Elk van de hierboven genoemde signalen verdient een eigen en weloverwogen reactie, die ik hier echter niet uitvoerig kan weergeven. Wat de geluiden van protest intussen gemeenschappelijk hebben, is dat ze voortkomen uit angst. Het betreft vooral de angst om te verliezen: je uitkering, de hoop op woonruimte, je werk, de eigen identiteit, misschien politieke macht. De angst om te verliezen is een zeer menselijke en ook begrijpelijke reactie. Wanneer de angst mensen in haar greep krijgt, dan wordt veelal houvast gezocht in wat men nog wel kent of heeft. En als tenslotte deze behoefte aan houvast een krampachtig karakter krijgt, dan wordt daarmee het uitzicht op alternatieven sterk belemmerd. Mensen raken dan opgesloten in zichzelf, in hun eigen denken en voelen. Angst – zo leert immers het spreekwoord ons – is een slechte raadgever.

Om de angst te trotseren, helpt het niet dat we haar ontkennen. Ze is er, en dat is reëel. Wat we wel kunnen proberen is, om eraan voorbij te komen. Dat is de houding van wie moedig durft te zijn. Moed is het kenmerk van mensen, die hun angst onder ogen durven zien, maar desondanks zich vrij voelen om te doen wat nodig is. Het geloof in de noodzakelijke en daarom juiste keuze is sterker dan de angst om te verliezen wat onopgeefbaar lijkt. Op dit moedige geloof doet Jezus een appel, wanneer hij zegt: 'Wie zijn leven wil redden, zal het verliezen, maar wie zijn leven om Mij verliest, die zal het redden.' (Lc 9,24) Los laten wat vertrouwd is en wat niet prijs te geven lijkt, is niet eenvoudig. Maar de moed om desondanks te kiezen voor het paradoxale verlies-dat-winst-oplevert, maakt het onmogelijke op een onverwachte manier toch mogelijk.

Doorverteld

Naast de vele geluiden van protest inzake de komst van vluchtelingen zijn er ook verhalen die meestal het nieuws niet halen. Zo gaan die dingen doorgaans: het kwade schreeuwt, het goede fluistert slechts. Het zou zo mooi zijn, als al die gefluisterde verhalen meer aandacht kregen en doorverteld werden. Want de komst van de vele vluchtelingen geeft ons nu juist ook een uitgelezen kans. De kans immers om ons (als Nederlanders, als mensen met een humanistische of gelovige overtuiging) van onze beste kant te laten zien.