Verdriet en verzoening

Filmrecensie van The Way (2010)

Regie: Emilio Estevez

De levensvisies van Tom Avery en zijn zoon Daniel liggen hemelsbreed uit elkaar. Tom (Martin Sheen) is een gearriveerde oogarts, die zijn vrije tijd doorbrengt met zijn vrienden op de golfbaan. Daniel (Emilio Estevez, tevens regisseur) is een getalenteerde student, die reizen over de wereld een belangrijker doel vindt dan zijn bul. De vader leeft vanuit het idee, dat hij zijn leven onder controle heeft. De zoon leeft meer met de gedachte, dat het leven hem de weg wijst die hij moet gaan. Ergens in hun gesprekken zegt Daniel tegen zijn vader: 'Je kiest niet je leven, je leeft het.' Treffender kan hij zijn levensmotto niet formuleren. En groter kan het verschil met zijn vaders inzichten nauwelijks zijn.

De relatie tussen de twee is verre van optimaal als Tom het bericht krijgt, dat zijn zoon is omgekomen in de Pyreneeën. Hij besluit naar Zuid-Frankrijk te reizen om het lichaam van zijn Daniel op te halen. De dienstdoende politieofficier legt hem uit dat Daniel was begonnen aan de pelgrimstocht naar Santiago de Compostella. Tom komt tot het besluit om, na de crematie van Daniels lichaam, diens tocht voort te zetten. Het kistje met de as van Daniel krijgt een plaats in de backpack. Op verschillende momenten tijdens de voettocht strooit Tom een deel van de as uit langs de route. Zo leggen ze samen de weg af. En zo doet Tom een poging om zijn zoon, zij het postuum, beter te begrijpen.

Reisgenoten

Tom blijkt een gesloten, maar ook eigenzinnig man te zijn. De werkelijke reden, waarom hij de Camino loopt, houdt hij bij voorkeur voor zichzelf. Daar komen een voor een ook zijn reisgenoten achter, die hem gaandeweg vergezellen. En ieder van hen heeft een eigen reden, feitelijk een eigen verdriet, om de Camino af te legen. Joost uit Amsterdam (Yorick van Wageningen) is, zegt hij, vastbesloten om af te vallen. Zolang hij niet een substantieel deel van zijn gewicht is kwijt geraakt, wil zijn vrouw niet meer met hem vrijen. Maar onderweg zien we hem alle lekkernijen eten waar hij de hand op weet te leggen. Sarah (Deborah Kara Unger), afkomstig uit Canada, zegt de Camino te lopen, omdat ze van het roken wil afkomen. Intussen rookt ze stevig door. Gaandeweg blijkt, dat een veel dieper verdriet de drijfveer is om de pelgrimage te volbrengen. En tenslotte is er Jack (James Nesbitt), een schrijver van reisverhalen, afkomstig uit Ierland, die een bloemrijk taalgebruik hanteert, maar wegens een writer's block geen productie meer levert. Hij droomde ervan een groot schrijver te worden, maar alleen de reisverhalen leveren hem voldoende inkomsten op.

Deze bijzondere road movie gaat het verdriet van het viertal niet uit de weg. Toch wordt met mededogen en een subtiele humor gekeken naar de wijze, waarop ieder van hen omgaat met het eigen verdriet. Voor Tom geldt daarnaast, dat hij op onverwachte momenten herinneringen heeft aan Daniel, die hem vanaf de zijlijn – soms nuchter, soms met een zeker onbegrip – observeert tijdens de tocht. Slechts één keer zien we Daniel een actieve rol spelen: als de pelgrims na het voltooien van hun tocht in de kathedraal van Santiago worden bewierookt, is hij een van de mannen die het wierookvat in beweging brengt. De zoon bewierookt de vader, zwaait hem lof toe.

Andere betekenis

Door diefstal van zijn backpack komen Tom en zijn reisgezellen in aanraking met een zigeunergemeenschap. Ishmael, hun leider, nodigt hen uit om een feestje bij te wonen als gedeeltelijke genoegdoening voor de diefstal. Tijdens het feest krijgt Tom van Ishmael het advies om na het bezoek aan de kathedraal van Santiago, het eigenlijke doel van de meeste reizigers, door te reizen naar Muxia. Joost, Sarah en Jack zijn niet van plan om Tom op dat deel van de weg te vergezellen. Uiteindelijk staan ze, zeventig kilometer voorbij Santiago, alle vier aan de rotsige kust van Muxia. Voor ieder van de reisgenoten vindt daar de verzoening plaats met het eigen verdriet. Het leed is niet weg, maar het heeft een andere betekenis gekregen. Tom begrijpt, waarom het reizen voor Daniel zo'n belangrijke betekenis heeft. En hij maakt vanaf nu in zijn eigen leven ruimte voor Daniels droom.

Is hier sprake van een religieuze film? Nee, al hebben de setting van het verhaal en bepaalde elementen in de ontwikkelingen wel duidelijk religieuze, in dit geval christelijke, reminiscenties. Tom kenmerkt zichzelf als katholiek, maar niet langer praktiserend. Toch zien we hem, vanuit een herinnering aan vroegere gewoonten, geregeld een kruis slaan als hij delen van de as van Daniel verstrooit. Hij accepteert ook een rozenkrans van de medepelgrim, die zich als priester kenbaar maakt. Hij neemt het gebedssnoer eerder uit beleefdheid dan uit overtuiging, maar zegt later toch, dat de rozenkrans hem geholpen heeft.

Verzoening verandert verdriet

In plaats van over een religieuze film zou ik eerder willen spreken van een film met een duidelijk spiritueel gehalte. Religie heeft altijd te maken met verbondenheid tussen geloofsgenoten (religare = verbinden). Ieder van de reisgenoten volbrengt hier feitelijk zijn/haar eigen, persoonlijke zoektocht, al is er sprake van een zekere – en ook groeiende – gezamenlijkheid. Maar de pelgrimage blijft per slot van rekening individueel, gericht op de eigen motieven. In die zin past de film goed in het hedendaagse spirituele tijdsbeeld.

Ieders eigen verdriet krijgt door de verzoening een andere betekenis. Dit proces, deze pelgrimage, verandert mensen, zelfs als je daar eigenlijk niet op uit bent. En daarmee wordt de uitspraak van Daniel bevestigd: 'Je kiest niet je leven, je leeft het.'