Tegenkracht

Overweging bij de 25e zondag door het jaar, Vredeszondag (jaar C)

Lezingen: Amos 8,4-7; Lucas 16,1-13

De vos gaat door voor een sluw en listig dier. Moeilijk te benaderen ook. Maar er is in de jaren 60 van de vorige eeuw een interessant experiment geweest (zie Rutger Bregman, De meeste mensen deugen, De Correspondent, 88-93). Het speelde zich af op de grens van Kazachstan en Mongolië. Daarbij werden in een onderzoekscentrum vossen doorgefokt met als selectiekenmerk vriendelijkheid. Al na vier generaties werd geconstateerd, dat de eerste vos begon te kwispelen. Nog enkele generaties later smeekten de vossen om aandacht, zoals honden dat kunnen.

Foto: Pixabay.com

Aandacht

De wetenschappers hebben met dit experiment iets belangrijks aangetoond. Als je de focus verlegt van de negatieve naar de positieve aspecten, krijg je een wereld van verschil te zien. Vriendelijkheid als aangeboren of als aangeleerde eigenschap blijkt de wereld waarin wij leven mooier te maken. Het is de bevestiging van een bijna vergeten wijsheid: alles wat aandacht krijgt, dat groeit. En dat geldt zowel voor het negatieve als voor het positieve.


En als je dus de focus verlegt op het thema vrede, dan zou daardoor ook de vrede moeten gaan toenemen. Maar is dat ook altijd het geval? Want er zijn in ons leven vaak ook situaties die ons boos maken, situaties van onrechtvaardigheid. De onrechtvaardigheid maakt in mensen gevoelens van ongenoegen wakker. En ongenoegen – als het niet serieus wordt genomen – kan een stevige aanjager zijn van onvrede. Dat beseft ook de profeet Amos, die we in de eerste lezing aan het woord hebben gehoord. Amos, afkomstig uit het zuidelijke Juda, keert zich tegen de rijke kooplui uit het noordelijk gelegen Israël. Namens God stelt hij hen in staat van beschuldiging: wegens corruptie, bedrog en valsheid in geschrifte. Dat zij daarbij vooral arme en rechteloze mensen benadelen, maakt hun schuld – in de ogen van God – alleen nog maar groter.

Slim

Dit onrecht, dit gebrek aan gerechtigheid, is de basis van het uitblijven van echte vrede. Mensen kunnen alleen werkelijk met elkaar in vrede leven, als de gerechtigheid geen geweld wordt aangedaan. Dat woord 'gerechtigheid' heeft in de bijbel een andere betekenis dan ons woord 'rechtvaardigheid'. We verstaan rechtvaardigheid vaak alleen maar als: voor wat hoort wat. Maar gerechtigheid heeft een ruimere betekenis. Het betekent, dat je de ander zijn recht gunt. 'Gunnen' wil zeggen, dat je meer dan het gewone doet, meer dan enkel 'voor wat hoort wat'. Het betekent, dat je al je creativiteit gebruikt om de ander tot zijn recht, tot haar recht te laten komen.

En als het erom gaat creatief te zijn, dan heeft vandaag Jezus een prachtig verhaal voor ons. Het is zelfs een vermakelijk verhaal. De rentmeester weet dat hij niet in functie kan blijven. Wat kan hij doen? Geld teruggeven zal hem niet lukken, maar wat dan? Jezus betrekt ons bij het intern overleg van de rentmeester. Hij ziet zichzelf niet als landarbeider werken. Daar staan zijn handen niet naar. En om langs de kant van de weg te gaan zitten bedelen, vindt de rentmeester gênant. Dan wordt hij het lachertje van de buurt. Hij zoekt naar een derde weg, een uitweg. Hij zorgt dat hij vrienden maakt onder de schuldeisers van zijn baas. Zo is hij in de toekomst in ieder geval onder de pannen. Hij is weliswaar een doortrapt figuur, maar hij is ook een handige jongen, een gewiekste slimmerik. En dat kan Jezus wel waarderen. De slimmigheid (niet zijn corrupte gedrag) van de rentmeester moet een voorbeeld zijn voor Jezus' volgelingen. Je moet creatief zijn in het werken aan gerechtigheid. Je moet eigenlijk het kwaad en het onrecht in je omgeving te slim af zijn.

Tegenkracht

Het kwaad te slim af zijn: dat zou de grondhouding moeten zijn, van waaruit wij als christenen kunnen werken aan vrede. En eigenlijk is daar een simpele vuistregel voor, al is die niet altijd makkelijk in de praktijk te brengen. Die vuistregel luidt: vergeld niet alleen het goede, maar vergeld ook het kwade met het goede. Het kwaad bestrijden dus door het goede er tegenover te plaatsen, als tegenkracht in te zetten. Ik weet het: niet gemakkelijk, maar wel verrassend. Want als de een de ander agressief benadert, dan roept dat opnieuw agressie op. Maar als je de agressie benadert met duidelijke zachtmoedigheid, met vriendelijkheid, dan ontstaat er nieuwe ruimte, misschien wel ruimte voor vrede. Als je je tegenstander, die jouw rechterwang slaat, ook de linkerwang toekeert, dan is dat een onverwachte, verrassende, en tot nadenken stemmende reactie. Door de tegenstander tot nadenken uit te dagen ontstaat er nieuwe ruimte, ruimte die tot vrede kan leiden.

Er ontstond onvermijdelijk een band van vertrouwen tussen de vriendelijke vossen en hun verzorgers. Vriendelijkheid verbindt. Maar ook vrede verbindt. In deze Vredesweek mogen we daar extra aandacht aan geven. En het is al gezegd: wat aandacht krijgt, dat groeit. Misschien moeten we gewoon maar met kleine dingen beginnen. Simpelweg even de deur van de winkel open houden voor degene die na jou komt. Misschien toch maar proberen om, ook al heb je enorme haast, in de file niet te gaan jagen, maar gewoon je plek innemen. En als iemand een grief tegen jou heeft, proberen om even rustig te gaan zitten en de zaak uit te praten.

Vrede verbindt. En helpt ons om grenzen ongedaan te maken.