De leegte leeg laten (2)

Wanneer je in je leven te maken krijgt met verlies, dan is dat vaak niet alleen een pijnlijke maar in bepaalde opzichten ook een bedreigende ervaring. Ongewenst zonder werk raken, een geliefd mens uit je naaste omgeving verliezen, geen vervulling vinden in je verlangen om kinderen te krijgen, niet erkend worden om wie je in wezen bent - het zijn even zovele voorbeelden van verlies en leegte, waarmee je je moet zien te verhouden.

De leegte in je leven kan als een enorme bedreiging op je af komen. Want het verlies van iemand die (of iets dat) deel uitmaakt van de essentie van je bestaan betekent vaak tegelijkertijd, dat een groot deel van de betekenis wegvalt, die inhoud geeft aan je leven. En als het leven zonder betekenis, zonder zin dreigt te raken, dan kun je daar meestal maar moeilijk mee overweg. Een leven zonder zin of betekenis wordt als zodanig leeg en zonder perspectief.

Vervangende zingeving

In de meeste gevallen van een leegte-ervaring ben je geneigd om de akelige dreiging van zinloosheid of betekenisverlies tegemoet te treden met het zoeken naar vervangende zingeving. Je vult de leegte het liefst maar zo snel en adequaat mogelijk op, zodat de dreiging - minstens voor je gevoel - minder wordt. Of misschien beter hanteerbaar. De vervangende zingeving maakt het leven weer enigszins overzichtelijk. Er wordt een nieuw perspectief zichtbaar, waardoor het absurde van de ervaren leegte wordt afgewend. Werkloosheid proberen we te bestrijden met het zoeken naar ander, misschien wel vrijwillig werk. Ongewenste kinderloosheid kan aanleiding zijn tot adoptie van kinderen.



De steeds leger wordende kerkbanken, waar trouwe bezoekers van vieringen zich mee geconfronteerd zien, zijn ook een signaal van betekenisverlies, waarmee wij ons moeten zien te verhouden. Het verlies aan betekenis van kerk en geloof is niet alleen een onmiskenbaar teken van hoe een groot deel van de hedendaagse mensen hierin positie kiezen. Dat is overigens ieders goed recht. En die keuze dient tout court gerespecteerd te worden. Maar de bedoelde leegte is tevens - voor wie kerk en geloof ter harte gaan - een confronterende, zelfs bedreigende vraag. Want als zoveel mensen er de zin niet van kunnen beamen, kan ik dan in de akelige, bedreigende leegte van het kerkgebouw voor mijzelf nog voldoende betekenis bijeen harken? Want de vraag dringt zich op: heb ik het dan steeds bij het verkeerde eind gehad?

Om deze leegte te bemeesteren, worden in de praktijk verschillende strategieën gehanteerd. Het ontwikkelen van innovatief beleid, het inzetten van sociale media, het organiseren van attractieve religieuze of kerkelijke evenementen, het plegen van diepgravend onderzoek naar de oorzaken van de verminderde betekenis van geloof, religie en kerk, het aanbieden van spirituele en catechetische cursussen, het benadrukken van de noodzaak om vooral de diaconale activiteiten van de kerk uit te werken - het zijn allemaal terreinen die niet onbenut moeten blijven in het zoeken naar een relevante betekenis van geloof en kerk. Al deze initiatieven kunnen bijdragen aan een nieuwe, hedendaagse zingeving voor wie religieus geëngageerd is.

Wij

Tegelijkertijd moet worden vastgesteld, dat al deze initiatieven van menselijke origine zijn. Wij zoeken oplossingen om de absurde leegte tegemoet te treden. Wij proberen op een nieuwe manier toekomst te vinden voor een bedreigende ontwikkeling, die we liever anders zouden zien. Wij zoeken naar zin voor een gegeven, dat we beschouwen als ongewenst en zonder steekhoudende betekenis. En daarbij moet onverbiddelijk worden aangetekend: wij kunnen niet anders. Want als we zelf geen nieuwe betekenis kunnen ontdekken in de leegte, wie moet het dan doen?

Tenzij... Tenzij we op een andere manier leren kijken naar de leegte. Er zijn mensen, die de leegte juist opzoeken om een nieuwe manier van denken en leven te ontwikkelen. Kloosterlingen die het rustige ritme van werken en bidden als leidraad in hun leven kiezen, de kluizenaars in de eerste eeuwen van het christendom die de onherbergzame eenzaamheid van de woestijn betreden, hedendaagse mensen die bewust de stilte ingaan, mensen die de soms ondraaglijke drukte van hun werk tijdelijk verruilen voor een sabbatical, - het zijn (naast andere) slechts enkele illustraties van deze andere wijze van kijken naar de leegte. De leegte als leerplaats, de leegte als bron van spirituele vernieuwing.

De leegte erkend

En wellicht is het - voortbordurend op het bovenstaande - mogelijk om ook op een andere manier te kijken naar de leegte van de kerkbanken. Niet meer met weemoed of met valse hoop. Maar als een feitelijk gegeven, als een onmiskenbare leegte, die juist als zodanig erkend moet worden. De leegte heeft immers ook een goddelijke dimensie, die wij uit het oog dreigen te verliezen wanneer we haar - in onze angst voor betekenisverlies - te snel willen opvullen met onze oplossingen en initiatieven. De leegte mag ook gewoon leeg zijn, zodat we God zelf de ruimte geven om ons een nieuwe betekenis te leren zien in de feitelijke, harde en soms beangstigende werkelijkheid.

Leren van de leegte. Leren, dat we niet voor alles een oplossing moeten willen bedenken. Leren zien, dat de leegte ook een nieuw begin kan worden. Zonder dat wij weten uit welke richting dat nieuwe begin moet komen. Leren, dat we God de ruimte moeten laten om ons toekomst te wijzen. En leren bidden, dat het ons gegeven mag zijn om dit nieuwe, goddelijke begin te ontwaren.