Het kwaad te slim af

Overweging bij de 25e zondag door het jaar (jaar C)

Start van de Vredesweek

Lezingen: Amos 8,4-7; Lucas 16,1-13

Het bericht in de krant van afgelopen vrijdag loog er niet om: het extra geld dat de overheid beschikbaar stelt voor goede zorg wordt teveel gebruikt om nog meer managers en ict-ers te betalen. Zo komt goede zorg niet terecht bij de mensen die deze zorg het hardst nodig hebben. Er worden veel, misschien wel te veel regeltjes en wetten opgesteld die zo mogelijk alles in ons land onder controle moeten houden. Maar het lukt in Nederland (en elders) kennelijk niet om onze hebzucht onder controle te houden. Dat wordt door velen als zeer onrechtvaardig gevoeld. En die onrechtvaardigheid komt misschien wel het hardst aan bij mensen met een kleine beurs.

Ongenoegen, onvrede

De onrechtvaardigheid maakt in mensen gevoelens van ongenoegen wakker. En ongenoegen – als het niet serieus wordt genomen – kan een stevige aanjager zijn van onvrede. Dat beseft ook de profeet Amos, die we in de eerste lezing aan het woord hebben gehoord. Amos, afkomstig uit het zuidelijke Juda, keert zich tegen de rijke kooplui uit het noordelijk gelegen Israël. Namens God stelt hij hen in staat van beschuldiging: wegens corruptie, bedrog en valsheid in geschrifte. Dat zij daarbij vooral arme en rechteloze mensen benadelen, maakt hun schuld – in de ogen van God – alleen nog maar groter.  Hij heeft immers altijd een zwak gehad voor de armen en eenvoudigen. Daarom beëindigt Amos zijn striemende aanklacht met de woorden: 'De Heer heeft gezworen bij de heerlijkheid van Jakob: Geen van hun daden zal Ik ooit vergeten!'


Amos ziet, dat er onrecht is. Arme mensen krijgen geen kans. Over hun ruggen worden alleen de rijken er beter van. Dit onrecht, dit gebrek aan gerechtigheid, is de basis van het uitblijven van echte vrede. Mensen kunnen alleen werkelijk met elkaar in vrede leven, als de gerechtigheid geen geweld wordt aangedaan. Dat woord 'gerechtigheid' heeft in de bijbel een andere betekenis dan ons woord 'rechtvaardigheid'. We verstaan rechtvaardigheid vaak alleen maar als: voor wat hoort wat. Maar gerechtigheid heeft een ruimere betekenis. Het betekent, dat je de ander zijn recht gunt. 'Gunnen' wil zeggen, dat je meer dan het gewone doet, meer dan enkel 'voor wat hoort wat'. Het betekent, dat je al je creativiteit gebruikt om de ander tot zijn recht, tot haar recht te laten komen.

Een vermakelijk verhaal

En als het erom gaat creatief te zijn, dan heeft vandaag Jezus een prachtig verhaal voor ons. Je zou bijna zeggen, dat het zelfs een vermakelijk verhaal is. De rentmeester weet dat hij niet in functie kan blijven. Wat kan hij doen? Geld teruggeven zal hem niet lukken, maar wat dan? Jezus betrekt ons bij het intern overleg van de rentmeester. Hij ziet zichzelf niet als landarbeider werken. Daar staan zijn handen niet naar. En om langs de kant van de weg te gaan zitten bedelen, vindt de rentmeester gênant. Dan wordt hij het lachertje van de buurt. Hij zoekt naar een derde weg, een uitweg. Hij zorgt dat hij vrienden maakt onder de schuldeisers van zijn baas. Zo is hij in de toekomst in ieder geval onder de pannen. Hij is weliswaar een doortrapt figuur, maar hij is ook een handige jongen, een gewiekste slimmerik. En dat kan Jezus wel waarderen. De slimmigheid (niet zijn corrupte gedrag) van de rentmeester moet een voorbeeld zijn voor Jezus' volgelingen. Je moet creatief zijn in het werken aan gerechtigheid. Je moet eigenlijk het kwaad en het onrecht in je omgeving te slim af zijn.

Het kwaad te slim af zijn: dat zou de grondhouding moeten zijn, van waaruit wij als christenen kunnen werken aan vrede. En eigenlijk is daar een simpele vuistregel voor, al is die niet altijd makkelijk in de praktijk te brengen. Die vuistregel luidt: vergeld niet alleen het goede, maar vergeld ook het kwade met het goede. Het kwaad bestrijden dus door het goede er tegenover te plaatsen, als tegenkracht in te zetten. Ik weet het: niet gemakkelijk, maar wel verrassend. Want als de een de ander agressief benadert, dan roept dat opnieuw agressie op. Maar als je de agressie benadert met duidelijke zachtmoedigheid, dan ontstaat er nieuwe ruimte, misschien wel ruimte voor vrede. Als je je tegenstander, die jouw rechterwang slaat, ook de linkerwang toekeert, dan is dat een onverwachte, verrassende, en tot nadenken stemmende reactie. Door de tegenstander tot nadenken uit te dagen ontstaat er nieuwe ruimte, ruimte die tot vrede kan leiden.

Het kwaad te slim af

Misschien moeten we gewoon maar met kleine dingen beginnen. Simpelweg even de deur van de winkel open houden voor degene die na jou komt. Misschien toch maar proberen om, ook al heb je enorme haast, in de file niet te gaan jagen, maar gewoon je plek innemen. En als iemand een grief tegen jou heeft, proberen om even rustig te gaan zitten en de zaak uit te praten. En als volken elkaar beoorlogen, is er dan echt geen creativiteit te vinden waardoor de vijandschap ophoudt te bestaan?

Het kwaad te slim af zijn. De ander daadwerkelijk zijn recht gunnen. En soms meer doen dan voor-wat-hoort-wat. Zo kan de gerechtigheid een kans krijgen. Zo wordt vrede werkelijkheid in onze wereld. Dat is de weg die Jezus ons voorhoudt. Dat is de weg van de vrede, niet allen in deze vredesweek, maar voor heel ons leven.