Luisteren naar het onhoorbare

Paus Franciscus over huwelijk en gezin

Er mensen zijn die zich – niet geheel zonder reden – zorgen maken over de toekomst van het gezin. We kennen allemaal de realiteit van (v)echtscheiding, van gebroken dan wel samengestelde gezinnen en van de moeilijkheden die dit meebrengt voor kinderen die deze gebrokenheid ervaren. Te midden van deze soms schrijnende realiteit heeft paus Franciscus in het voorjaar een lijvige exhortatie (letterlijk: aansporing, ook wel 'zendbrief') gepubliceerd. Daarin brengt hij 'De vreugde van de liefde' (Amoris laetitia, AL) naar voren. De exhortatie is een uitwerking van de twee bisschoppensynodes in oktober 2014 en oktober 2015 over huwelijk en gezin.

Paus Franciscus ondertekent Amoris Laetitia (19 maart 2015)

Je moet er wel eens goed voor gaan zitten om het document van 200 pagina's in zijn geheel door te nemen. En je moet – door de soms moeilijke en ook wel eens wollige taal heen – vooral gaan zien, dat de paus in essentie een wervend verhaal op tafel legt. Daarin toont hij enerzijds de vreugdevolle en inspirerende aspecten van het leven als huwelijkspaar en als gezin. De wederzijdse en edelmoedige liefde tussen man en vrouw zijn een weerspiegeling van Gods liefde voor mensen. Anderzijds heeft de paus ook oog voor de soms levensgrote problemen waarmee partners onderling of ook ouders met hun kinderen geconfronteerd kunnen worden.

Balans

Ik ben geneigd te denken, dat de paus een delicate balans zoekt tussen aan de ene kant het kerkelijke ideaal omtrent het huwelijk en aan de andere kant de pastorale bewogenheid inzake de geleefde (soms rauwe, hartverscheurende) realiteit. Zo citeert de paus met instemming een uitspraak van de Internationale Theologische Commissie: 'De natuurwet mag niet voorgesteld worden als een reeds bestaand geheel van regels die a priori op een moreel onderwerp toegepast worden, maar eerder als een objectieve inspiratiebron voor het hoogst persoonlijke beslissingsproces.' (AL 305) Daarmee ontstaat er ruimte voor de eigen, gewetensvolle benadering van het ethisch denken over huwelijk, gezin en seksualiteit.

Dat alles betekent, dat de lat van het huwelijksideaal weliswaar hoog gelegd wordt, maar dat de barmhartigheid het fundament moet zijn voor elk spreken en oordelen van de kerk en van haar bedienaren. Het is de goddelijke barmhartigheid zelf, die ons uitnodigt 'tot een pastorale onderscheiding, vervuld van barmhartige liefde die altijd probeert te begrijpen, vergeven, begeleiden, wachten en vooral integreren.' (AL 312)

Spirituele aansporing

In deze context moet de exhortatie eerder worden begrepen als een spirituele dan als een morele aansporing. Centraal en fundamenteel in de verbintenis tussen de huwelijkspartners is immers de liefde zelf. De liefde is erop gericht – in trouw, edelmoedigheid en offerbereidheid – het beste in de partner, in kinderen, in anderen die een beroep doen op het paar, naar boven te halen. 'Liefde is een intuïtie die kan luisteren naar het onhoorbare en het onzichtbare kan zien.' (AL 255) Wat mij betreft is dit een gedachte die het verdient om twee of zelfs meerdere keren gelezen te worden.

Daarom ook heeft de meditatie van de paus bij het hooglied van de liefde (1 Korinte 13, 4-7) mij bijzonder getroffen (AL 90-119). Ik geef enkele voorbeelden. 'De liefde leidt ons naar een oprechte waardering van iedere mens door de erkenning van zijn recht op geluk.' (AL 96, cursief WH) 'Het gezin moet altijd een plek zijn waar gezinsleden weten dat als ze iets goeds bereiken in het leven, dit samen gevierd wordt.' (AL 110, cursief WH) Verder haalt de paus het inzicht van de apostel Paulus aan dat de liefde alles verdraagt, gelooft, hoopt en verduurt (1 Korinte 13, 7). Zo wijst paus Franciscus ons erop dat daarmee 'de nadruk wordt gelegd op de krachtige dynamiek van de tegencultuur van de liefde die in staat is alles te trotseren wat haar kan bedreigen.' (AL 111, cursief WH) Tegencultuur van de liefde: ook weer zo'n gedachte die telkens weer te overwegen valt.

Geweten

De paus is daarnaast reëel genoeg om in het kerkelijke denken de zelfkritiek niet uit de weg te gaan. Het doel van het huwelijk, namelijk 'de roeping om te groeien in liefde en het ideaal van de wederzijdse ondersteuning, werd overschaduwd door een bijna exclusief benadrukken van de plicht tot voortplanting.' (AL 36) De seksuele eenwording van man en vrouw kan immers ook 'begrepen worden als de bekwaamheid om liefde uit te drukken, die liefde waarin de mens als persoon een gave wordt.' (AL 151) Paus Franciscus benadrukt, 'dat ware liefde bekwaam moet zijn om de ander te ontvangen, om zichzelf te aanvaarden als kwetsbaar en behoeftig, om … de lichamelijke uitdrukking van liefde te verwelkomen in een knuffel, omhelzing, kus en seksuele eenwording.' (AL 157)

Het is, aldus de paus, daarom van groot belang 'om ruimte te geven aan het geweten van de gelovigen die vaak naar beste vermogen, met hun beperkingen, het Evangelie beantwoorden.' (AL 37) 'Daarom dient men, bij het duidelijk weergeven van de kerkelijke leer, te vermijden een oordeel te vellen dat geen rekening houdt met de complexiteit van verschillende situaties en het is ook noodzakelijk aandacht te hebben voor de wijze waarop mensen leven en lijden onder hun situatie.' (AL 79, cursief WH) Het is duidelijk dat de paus eerder de nuance zoekt dan de harde opstelling.

Verlangen

In de exhortatie worden verder enkele hoofdstukken gewijd aan pastorale perspectieven, aan de opvoeding van de kinderen, aan het begeleiden van paren die enkel burgerlijk trouwen of samenwonen. Bij de begeleiding van gescheiden, maar hertrouwde mensen moet volgens de paus steeds een zorgvuldige balans wordt gezocht tussen 'leer' van de kerk en 'leven' van concrete mensen. Amoris laetitia sluit af met een hoofdstuk dat gaat over de spiritualiteit van huwelijk en gezin.

Die strekking van de exhortatie wordt kernachtig verwoord in de openingspassage: 'De vreugde van de liefde die beleefd wordt in gezinnen is ook de blijdschap van de Kerk. Zoals de synodevaders het opmerkten "leeft het verlangen naar een gezin, vooral bij jongeren", ondanks de vele signalen die wijzen op een crisis van het huwelijk, "en dit is een uitdaging voor de Kerk".' (AL 1) Al met al is Amoris laetitia weliswaar geen eenvoudig, maar zeker een bemoedigend schrijven, waarin de nodige inspiratie te ontdekken valt.