26 juli 2015

Het betrekkelijke van de vergankelijkheid

Filmrecensie van Cherry Blossoms / Kirschblüten (2008)
Regie: Doris Dörrie

'Generaties gaan en generaties komen, en de aarde blijft almaar bestaan. Het wordt een vermoeiend verhaal en geen mens kan er iets over zeggen. Hij kijkt wel, maar ziet niets, hij luistert zonder iets te verstaan. Wat geweest is, zal weer zijn. Wat gebeurd is, zal weer gebeuren: nieuw is niets onder de zon.' Deze weinig optimistische woorden uit de boek Prediker (1,4.8-9, Willibrordvertaling) lijken de toon te zetten voor het verhaal van Rudi en Trudi. De vergankelijkheid van het leven, de zinloosheid van de menselijke inspanningen, het verloren gaan van de passie uit de huwelijksrelatie, de vervreemding tussen ouders en kinderen: ze passen allemaal in het verhaal, waarin de liefde lijkt te worden ondergesneeuwd door verloren dromen en door een toekomst met nauwelijks hoop.

Verwijderd

Rudi en Trudi wonen in een klein Beiers dorpje, ver verwijderd – zo lijkt het – van wat er in de grote wereld gebeurt, verwijderd ook (fysiek en psychisch) van hun drie kinderen. Klaus is getrouwd met Emma; zij hebben twee kinderen: Robert en Celine. Karolin heeft een lesbische relatie met Franzi. Zij allen wonen in Berlijn, een enorme metropool in vergelijking met het kleine Beierse dorpje. Karl, de andere zoon is single; hij woont en werkt in Tokio.

Rudi is een man, die het liefst alles wil houden zoals het is. Trudi droomt ervan zich te bekwamen in het Japanse butohdansen, maar maakt zichzelf in alles ondergeschikt aan de rust en het gemak van haar man. Een bezoek aan Japan met de beroemde berg Fuji blijft daarom een verre droom. Rudi heeft geen enkele droom meer: zijn werk op het kantoor van de vuilnisophaaldienst verricht hij met grote nauwkeurigheid maar zonder enige passie. Zijn geijkte levenswijsheid vat hij samen in de gevleugelde woorden: 'An apple a day keeps the doctor away'.


Geen succes

Als Trudi van de artsen van haar man te horen krijgt, dat hij niet lang meer te leven heeft, besluit ze hem hiervan niet op de hoogte te brengen. Op advies van de artsen ondernemen ze een reis, die ze wellicht veel eerder al hadden moeten maken. Maar je merkt aan alles, dat de reis vooral Trudi's dromen en verlangens moet voeden. Voor Rudi hoeft het allemaal niet zo. Het bezoek aan de kinderen in Berlijn is geen succes. Wel geniet Trudi (samen met Franzi) intens van een bezoek aan het theater, waar een beroemde Japanse butohdanser een optreden geeft.

De vergankelijkheid van het leven komt tijdens het bezoek aan Berlijn tot uitdrukking, wanneer schoondochter Emma nietsvermoedend een vlieg doodslaat. Het hoort bij het familieritueel om dan een oud kinderversje op te zeggen, De eendagsvlieg:

stop, wat ga je doen?
ga je haar vermoorden?
wreedaard, weet je wat je doet?
ze heeft slechts één dag.
één dag van verdriet, één dag van lust,
laat haar zweven en 
tot haar laatste uur slaat
haar hemel is een eendagsleven
haar paradijs een avondlucht

Het versje wijst erop, dat je het geluk moet koesteren. Toch wordt met de ongemakkelijke conversaties tussen de ouders en hun kinderen eerder het tegendeel gepraktizeerd.

Trudi weet haar man, die na het mislukte bezoek aan hun kinderen het liefst naar huis wil, nog over te halen een paar dagen aan de Oostzee door te brengen. Tijdens het verblijf aan de Oostzee overlijdt Trudi – volkomen onverwacht. Verbijsterd, maar zonder werkelijke onderlinge communicatie, weten Rudi en zijn kinderen hun verplichtingen te volbrengen in verband met de crematie van Trudi. Nog tijdens de koffie na afloop van de plechtigheden realiseert Rudi zich de betrekkelijkheid van het leven: 'Als ik geweten had dat het zo snel zou eindigen, zou ik aardiger voor haar zijn geweest.' Hij voelt, dat hij tekort is geschoten ten opzichte van zijn vrouw.

Kersenbloesem

Terug in Beieren komt Rudi tot het inzicht, dat hij een bezoek moet brengen aan Japan en aan de Fuji, daarmee – zonder dat hij dat ten volle beseft – postuum Trudi's droom waar makend. Met het uitvoeren van dat plan overvalt hij zijn zoon Karl, die door zijn zeer drukke baan nauwelijks tijd heeft voor zijn vader. Toch brengen vader en zoon een ontspannen moment door – samen met vrienden en collega's van Karl – in een park waar de kersenbloesem weelderig bloeit. Iemand uit het gezelschap zegt: 'Kersenbloesem. Er is geen mooier symbool voor de vergankelijkheid. Het is er plotseling, het blijft een paar dagen en dan is het verdwenen.'

De vergankelijkheid van de kersenbloesem staat in schril contrast met de intense wens van Rudi om de aanwezigheid van zijn vrouw opnieuw te voelen. Hij lijkt zich na haar dood meer te realiseren, hoezeer hij van haar gehouden heeft. En daardoor wordt het gemis des te schrijnender gevoeld.

Ultieme droom

De volgende dag ontmoet Rudi in het park met de kersenbloesem Yu, een butohdanseresje, dat via de dans contact maakt met haar overleden moeder. Zij legt hem ook de betekenis uit: 'Butoh is schaduwdans. Niet ik dans, maar de schaduw. Iedereen heeft een schaduw: oud en jong, man en vrouw, levend en dood. Mijn moeder is in mij. Vang de schaduw en voel de schaduw. Je vindt veel schaduwen in jezelf. Dan verdwijnt de schaduw.'

Yu en Rudi raken bevriend. Zij leert hem butoh dansen, al is Rudi daar erg schuchter in. Rudi gaat vaak gekleed in de kleren van zijn vrouw, verborgen onder zijn eigen degelijke jas. Hij vraagt Yu hem mee te nemen naar de berg Fuji, om ten laatste de ultieme droom van Trudi waar te maken. 'Maar,' zegt Yu, 'Fuji is verlegen, laat zich niet zien.' En inderdaad zijn verschillende pogingen om de berg te zien vruchteloos. Maar in een nacht, waarin Rudi gekweld wordt door hartfalen, is opeens de mist rond de berg verdwenen. Dan danst Rudi bij het aanbreken van de ochtend de butoh in de kimono van Trudi. Tijdens de dans voelt hij intens haar nabijheid. En hij sterft.

Betrekkelijk

Op een heel innemende manier wordt de vergankelijkheid van het leven in beeld gebracht. De eendagsvlieg en de kersenbloesem zijn in het verhaal de terugkerende symbolen daarvan. Toch lijkt het einde van de film nog iets anders te suggereren: ondanks de feitelijke vergankelijkheid is – zelfs over de dood heen – de liefde een dragende kracht in het leven van mensen. En ook over de levensgrens heen kun je investeren in de liefde van je leven. In Rudi wordt zichtbaar, dat zijn poging om in het reine te komen met Trudi's onvervulde droom, niet vruchteloos is. Vergankelijkheid wijst ons op de betrekkelijkheid van het menselijk bestaan, maar ook de vergankelijkheid zelf is betrekkelijk.

En daarmee worden de woorden van Prediker in essentie gelogenstraft: er ontstaat wel degelijk iets nieuws onder de zon, wanneer mensen de droom van hun hart volgen.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten